Legendarna bibliotekarka, która podczas II Wojny Światowej wykazała się niezwykłym heroizmem, 11 października 2023 r. została oficjalną Patronką Czytelni Naukowej nr I przy ul. św. Wincentego 85 w Warszawie, na należącym niegdyś do Pragi Targówku.
W uroczystości uczestniczyła Hanna Budzisz, wnuczka Janiny Englert, wiceprezes Oddziału Warszawskiego Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich. – Jestem bardzo szczęśliwa, że po kilkunastu latach starań udało się nadać tej czytelni imię mojej Babci i mam nadzieję, że cała prawobrzeżna Warszawa będzie cieszyć się ze mną jej legendą. Niech ona nadal trwa – powiedziała nie kryjąc wzruszenia. Podzieliła się również wspomnieniami o Babci, podkreślając Jej bohaterską postawę w latach okupacji stolicy.
Hanna Budzisz z babcią, Janiną Englert. Fot. archiwum prywatne Hanny Budzisz
Hanna opowiadała m.in. o uratowaniu przez Janinę Englert 2 tysięcy cennych książek pochodzących z XVIII i XIX wieku (w tym pierwszych wydań tekstów literackich wybitnych autorów z różnych epok). Bohaterka sfingowała włamanie do biblioteki i ukryła cenne pierwodruki w piwnicach sąsiadów na Pradze. Pozostałe książki konspiracyjnie udostępniała czytelnikom mimo trwających ostrzałów.
– Do Czytelni przychodziły takie tłumy, że ludzie nie mieli gdzie siadać. Siadali więc pod ścianami i czytali książki przy lampach karbidowych. Na dźwięk pocisku wszyscy zamierali, ale potem głowy znów pochylały się nad książkami – wspominała Hanna Budzisz.
Janina Englert była pierwszą kierowniczką Czytelni Naukowej nr I (1934–1953). Po raz pierwszy w historii powstała taka jednostka poza uczelniami i Biblioteką Główną na Koszykowej. Był to ewenement w skali miasta. Słynna bibliotekarka lubiła innowacje. Bez wątpienia pod względem swojego podejścia do pracy, którą traktowała jak misję społeczną, wyprzedzała swoją epokę. To ona wymyśliła i wprowadziła spotkania z ciekawymi ludźmi oraz lekcje biblioteczne, które weszły potem do kanonu czytelni naukowych.
Kochała Warszawę, a zwłaszcza swoją dzielnicę. Została później pierwszą dyrektorką sieci bibliotek na Pradze Północ (dziś podzielonej na trzy dzielnice: Pragę Północ, Targówek i Białołękę), a Legitymacja nr 1 Towarzystwa Przyjaciół Pragi (oddział Towarzystwa Przyjaciół Warszawy) najbliższą jej sercu odznaką wśród licznych odznaczeń i nagród, które otrzymała w swoim długim, 104-letnim życiu.
W każdym nowym osiedlu na Pradze (Bródno, Panieńska, Praga I, II i III, Szmulowizna) dzięki jej inicjatywie powstawały biblioteki i czytelnie. Wbrew oporowi władz i kolegów bibliotekarzy – wprowadziła wolny dostęp do półek. Jak odchodziła na emeryturę zostawiała 30 prężnie działających placówek.
– Historia zatoczyła koło. Interpelację dotyczącą uhonorowania heroicznej bibliotekarki poprzez nadanie jej imienia Czytelni Naukowej nr I zgłosiła obecna Przyjaciółka Warszawy, Beata Michalec – Radna m.st. Warszawy – podkreśliła Zastępczyni Dyrektora Biblioteki Publicznej na Targówku Grażyna Strzelczak-Batkowska, prowadząca historyczną uroczystość.
Było to wydarzenie w wyjątkowej oprawie muzycznej, która zabrała nas w podróż do przeszłości.
Grażyna Strzelczak-Batkowska przypomniała historię Czytelni Naukowej nr I i bibliotek na Pradze-Północ. Dzielnica ta obejmowała wówczas również tereny Targówka i Białołęki. I odczytała list gratulacyjny od Jana Englerta.
– Była niezwykłą osobą, pełną ciepła dla zrozumienia ludzkich słabości i jednocześnie zdumiewającego, w kontekście Jej samotności, optymizmu. Pamiętam Ją wyłącznie uśmiechniętą! – napisał o Janinie Englert Dyrektor Teatru Narodowego.
Przysłuchiwaliśmy się również niezwykłej rozmowie telefonicznej nagranej przez pracowników biblioteki z Marią Janik, wieloletnią przyjaciółką i współpracowniczką Janiny Englert, obecnie 103-letnią mieszkanką Nowego Jorku. – Interesowały ją wszelkie nowe trendy. Kiedy spytała mnie, czy chciałabym prowadzić bibliotekę z wolnym dostępem do półek, odpowiedziałam: „Jak najbardziej!” – wspominała pani Maria.
Po części wspomnieniowej imprezy odbyło się uroczyste odsłonięcie przez Hannę Budzisz, dr Beatę Michalec oraz Tomasza Kowalskiego, Dyrektora Biblioteki Publicznej Dzielnicy Targówek. napisu „Czytelnia Naukowa nr I im. Janiny Englert”.
To była wyjątkowa chwila, którą zapamiętają wszyscy uczestnicy uroczystości.
Hanna Budzisz nie kryła wzruszenia i radości.
Popiersie Janiny Englert oraz zapiski jej autorstwa odnalezione w archiwach biblioteki znalazły swoje stałe miejsce w specjalnej pamiątkowej gablocie.
Biblioteka nagrała wcześniej z naszą wiceprezes Hanną Budzisz wspomnieniowe filmy.
Życie Janiny Englert, mimo wielu czyhających na nią niebezpieczeństw, bogate było w humorystyczne akcenty.
Ze wspomnień dowiadujemy się również, skąd wzięła się imponująca kolekcja misiów naszej wiceprezes, Hanny Budzisz.
W uroczystości udział wzięlim.in.:
Joanna Jaszek-Bielecka, starszy kustosz, kierownik Działu Varsavianów Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy, Biblioteki Głównej Województwa Mazowieckiego; Katarzyna Spoczyńska-Król, prezes Towarzystwa Przyjaciół Warszawy Oddział Miłośników Bródna; Halina Dmoch, była Dyrektor Biblioteki Publicznej w Dzielnicy Praga-Północ; Mariusz Kołyszko, artysta rzeźbiarz z żoną Anną; Paweł Michalec, Burmistrz Dzielnicy Żoliborz m.st. Warszawy, Płk Czesław Lewandowski, Prezes Zarządu Głównego Związku Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej i Byłych Więźniów Politycznych; Jadwiga Rydzewska, Sekretarz Społecznej Rady Kombatanckiej przy Burmistrzu Dzielnicy Targówek m.st. Warszawy; Joanna Mroczek – I Wiceprzewodnicząca Rady Dzielnicy Targówek m.st. Warszawy; Jadwiga Ciastek, Radna Dzielnicy Targówek m.st. Warszawy; Aneta Wyczółkowska, Radna Dzielnicy Targówek m.st. Warszawy; Katarzyna Kordowiak-Zdunek, Zastępca Dyrektora Domu Kultury „Świt” w Dzielnicy Targówek m.st. Warszawy; Katarzyna Gałązka-Grąbczewska, Zastępca Dyrektor Ośrodka Pomocy Społecznej Dzielnicy Targówek m.st. Warszawy; Magdalena Anyszewska – Naczelnik Wydziału Kultury i Promocji dla Dzielnicy Targówek m.st. Warszawy; Kierownicy Biblioteki Publicznej na Targówku.
