Dobrze opowiedziana historia, ze zwrotami akcji, silnym mężczyzną na pierwszym planie, zabawna i wzruszająca jednocześnie. Każde słowo i kadr dokładnie na swoim miejscu. To mogłaby być recenzja hollywoodzkiej fabuły. Nie tym razem, bo dziś tymi słowy rekomenduję film dokumentalny Zbigniewa Rytela o Ryszardzie Szurkowskim.
Mogę śmiało powiedzieć, że utytułowany polski kolarz był jednym z bohaterów mojego dzieciństwa, kiedy zwyciężał w Wyścigu Pokoju i zdobywał medale olimpijskie. Z filmu „Ryszard Szurkowski”, który według własnego scenariusza wyreżyserował Zbigniew Rytel, dowiedziałam się, jak wyglądał początek kariery sportowca, pierwsze treningi i poznałam ludzi, którzy w niego uwierzyli. To, że faktografia jest mocnym punktem dokumentu wydaje się oczywiste, ale to, że opowieść zaczyna się na początku już wcale nie. Bo dziś akurat i w fabule i w dokumencie modne stało się opowiadanie od końca albo od środka, albo jeszcze jakoś inaczej. Tymczasem autor filmu konsekwentnie prowadzi historię od startu do finiszu i ta linearna narracja trzyma w napięciu jak najlepszy trhiller.
Drugą cechą wyróżniającą twórczość Zbigniewa Rytela w ogóle, widoczną także w tym obrazie, jest umiejętność słuchania. Też wcale nieoczywista wśród dziennikarzy, którzy często zadają pytanie, ale odpowiedzi słuchać już nie mają cierpliwości. W tym przypadku, dłuższe sekwencje wypowiedzi pana Ryszarda dają szansę na dotknięcie historii przeżytej, prawdy psychologicznej bohatera filmu. Cenne tym bardziej, że zarówno o wielkich triumfach sportowych, jak i trudnych życiowych doświadczeniach pan Ryszard mówi spokojnie, relacjonuje zdarzenia z dystansem, potrzebnym do głębszej analizy rzeczywistości. Podobnie zresztą, jak pozostali wypowiadający się zawodnicy i trenerzy. Dobra polszczyzna i styl w połączeniu z poczuciem humoru daje znakomity efekt, jak choćby zdanie: „Staszek Szozda zaszył się w kukurydzy, a my liczyliśmy czasy”, opisujące sytuację, kiedy podczas dwugodzinnego wyścigu drużynowego o zwycięstwie decydowały 3 sekundy.
Ale ten film opowiada nie tylko o rywalizacji sportowej. Dzięki starannie dobranym archiwaliom mamy do czynienia ze świadectwem czasów, gdy brakowało sprzętu, zawodnicy sami udoskonalali sobie rowery, do sportu mieszała się polityka, ale mieli serce do walki. Ryszard Szurkowski miał także zdolności pedagogiczne, co pozwoliło mu odnosić sukcesy jako trenerowi i charakter, który spowodował, że nie chciał godzić się na półśrodki i kiedy nie otrzymał warunków potrzebnych do pracy, zakończył współpracę z Polskim Związkiem Kolarskim. Nie poszedł jednak na zasłużoną, sportową emeryturę, ścigał się dalej.
Kolejny zwrot akcji to kraksa na trasie w Kolonii. Rozpoczyna się etap najtrudniejszej walki – o życie, zdrowie, powrót do sprawności. Walki żmudnej, okupionej cierpieniem, ciągle trwającej. Ale to nie rehabilitacja i ciężka praca nad tym, żeby stanąć na nogi jest w tej części opowieści najważniejsza. Autor filmu wydobywa z tej historii przesłanie, które przyświeca bohaterowi – słowa tragicznie zmarłego byłego trenera polskich kolarzy, Henryka Łasaka – „Dopóki walczysz, jesteś zwycięzcą”. Dziś, gdy brakuje autorytetów, a w publikacjach o sportowcach często najwięcej miejsca zajmuje opis fryzur, historia życia i męstwa pokazana z talentem, według najlepszych zawodowych reguł powinna być dostępna jak najszerzej. Miałam okazję zobaczyć film w wersji reżyserskiej na prywatnym pokazie.
Dorota Bogucka
„Ryszard Szurkowski”, scenariusz i reżyseria Zbigniew Rytel, TVP SA 2020 r.
